Web3 liệu có thể mở ra kỷ nguyên internet mới?

Nguồn: Harvard Business Review

Tác giả: Thomas Stackpole

Web3 đang được coi là tương lai của Internet. Tầm nhìn cho web mới dựa trên blockchain này bao gồm tiền điện tử, NFT, DAO, tài chính phi tập trung và hơn thế nữa. Nó cung cấp một phiên bản web đọc / ghi / sở hữu, trong đó người dùng có cổ phần tài chính và quyền kiểm soát nhiều hơn đối với cộng đồng web mà họ thuộc về.

Web3 hứa hẹn sẽ thay đổi trải nghiệm trực tuyến đáng kể như PC và điện thoại thông minh đã làm. Tuy nhiên, nó không phải là không có rủi ro. Một số công ty đã bước vào lĩnh vực này đối mặt với phản ứng dữ dội về tác động môi trường và đầu cơ tài chính (và khả năng gian lận) đi kèm với các dự án Web3. Và trong khi blockchain được cung cấp như một giải pháp cho các mối quan tâm về quyền riêng tư, tập trung và loại bỏ tài chính, nó đã tạo ra nhiều vấn đề gây tranh cãi. Các công ty cần cân nhắc cả rủi ro và lợi ích trước khi đi sâu vào.

Hãy nhớ đến lần đầu tiên khi nghe đến Bitcoin, bạn cảm thấy như thế nào?

• Bạn phớt lờ khi cho đó chỉ là tin đồn về một công nghệ mới sẽ thay đổi mọi thứ?
• Bạn rơi vào cạm bẫy tâm lý FOMO khi thấy nhiều người chỉ vì may mắn biết đến bitcoin sớm hơn nên đã tích lũy được một khoản tài sản – ngay cả khi không rõ “số tiền” có được chi tiêu hợp pháp hay không?
• Bạn tự hỏi liệu công ty của bạn có nên bắt đầu đầu tư vào crypto nếu như nó thực sự thành công trong ngành của bạn, ngay cả khi bạn không thực sự quan tâm về nó?

Có thể bạn cũng đang nhận ra rằng, bitcoin luôn gặp phải những ý kiến trái chiều. Cứ sau một hoặc hai năm, giá trị của bitcoin lại tăng. Lúc này, nhiều người hoài nghi và cho rằng thực ra nó đã bị sập, và đó chỉ là chiêu trò lừa đảo cho những tên mọt sách đang đắm chìm vào nó cùng những kẻ gian lận, chẳng khác gì một sự tò mò nhất thời của những người theo chủ nghĩa tự do công nghệ và những người ghét ngân hàng. Bitcoin không bao giờ có tương lai bên cạnh các công ty công nghệ thực sự, họ sẽ cạnh tranh với nhau và sau đó họ sẽ quên nó đi và tiếp tục cuộc sống của mình.

Và, tất nhiên, nó sẽ quay trở lại.

Bitcoin hiện nay dường như có mặt ở khắp mọi nơi. Giữa quá nhiều thứ gây sự chú ý cho chúng ta, nhiều người không nhận thấy tiền điện tử đang dần dần xâm nhập và trở thành xu hướng chính. Cho đến khi Larry David đột nhiên đấu giá bitcoin trong Super Bowl; các ngôi sao như Paris Hilton, Tom Brady và Jamie Foxx đăng bài quảng cáo bán bitcoin; và một con bò robot lấy cảm hứng từ Phố Wall đáng sợ ăn mừng tiền điện tử đã được ra mắt ở Miami. Điều đầu tiên là sự tò mò và sau đó là một thị trường ngách “đầu cơ” đã trở thành một lĩnh vực kinh doanh lớn.

Tuy nhiên, tiền điện tử (crypto) chỉ là phần đầu của ngọn giáo. Công nghệ nền tảng, blockchain, được gọi là công nghệ “sổ cái phân tán” (DLT) – là một tập hợp các cơ sở dữ liệu mà không được lưu trữ hay xác nhận bởi bất kì một bộ máy trung ương nào mà chỉ được lưu trữ bởi mạng máy tính – một cách lưu trữ thông tin minh bạch và bất biến.

Blockchain hiện đang được triển khai cho các mục đích mới: như tạo các bản ghi quyền sở hữu độc quyền đối với các tác phẩm kỹ thuật số thông qua “chứng thư kỹ thuật số” (digital deed) được gọi là mã thông báo không thể thay thế hoặc NFT (Non-fungible token: tạm dịch là Token không thể thay thế, là một loại tiền mã hóa độc nhất. Các NFT thường đại diện cho một tài sản số nào đó được xác thực bằng công nghệ blockchain, có chữ ký số của người sở hữu).

NFTs đã bùng nổ vào năm 2022, tạo ra một thị trường trị giá 41 tỷ USD ảo. Beeple là một ví dụ đã gây chấn động vào năm ngoái khi NFT một tác phẩm của ông đã được bán với giá 69 triệu USD tại Christie’s.

Thậm chí nhiều trường hợp còn đáng ngạc nhiên hơn, chẳng hạn như DAO, hoặc “tổ chức tự trị phi tập trung”, hoạt động giống như các tập đoàn không có người đứng đầu: Họ quyên góp và chi tiền, nhưng tất cả các quyết định đều được các thành viên bỏ phiếu và thực hiện theo các quy tắc được mã hóa. Một DAO gần đây đã huy động được 47 triệu USD để mua một bản sao hiếm hoi của Hiến pháp Hoa Kỳ. Những người ủng hộ DeFi (tài chính phi tập trung – mục đích của họ là làm lại hệ thống tài chính toàn cầu) đang vận động hành lang Quốc hội và đưa ra một viễn cảnh không có ngân hàng.

Chúng được gọi chung là “Web3”. Nó là một phiên bản thứ 3 của internet, là web cho phép tương tác đọc-ghi (được hỗ trợ bởi trí thông minh nhân tạo) nơi mọi người có thể đọc, viết và tương tác với nội dung, bao gồm cả đồ họa 3D, trên các trang web và ứng dụng, sử dụng blockchain để thay đổi cách thông tin được lưu trữ, chia sẻ và sở hữu.

Về lý thuyết, một web dựa trên blockchain có thể phá vỡ các độc quyền về chính sách ai kiểm soát thông tin, ai kiếm tiền và thậm chí cả cách hoạt động của các mạng và tập đoàn. Những người ủng hộ lập luận rằng Web3 sẽ tạo ra nền kinh tế mới, các loại sản phẩm mới và dịch vụ trực tuyến mới; rằng nó sẽ trả lại nền dân chủ cho web; và điều đó sẽ mở ra kỷ nguyên tiếp theo của Internet. Giống như nhân vật phản diện Thanos của Marvel, Web3 không thể tránh khỏi những sai sót.

Rất nhiều nguồn lực và tiền bạc đang đổ vào các dự án Web3, và việc làm lại web là nhiệm vụ chính. Để thực sự đạt được mục tiêu, blockchain phải đối mặt với nhiều rào cản về kỹ thuật, môi trường, đạo đức và sự khác biệt về quy định. Ngày càng có nhiều người hoài nghi cảnh báo rằng Web3 đang trở nên tiêu cực với các vấn đề về đầu cơ, trộm cắp và quyền riêng tư, đồng thời sức hút của việc tập trung hóa và sự gia tăng của các trung gian mới đã gây áp lực cho xu hướng web phi tập trung.

Trong khi đó, các doanh nghiệp và các nhà lãnh đạo đang cố gắng hiểu được tiềm năng và cạm bẫy của một bối cảnh thay đổi nhanh chóng có thể mang đến cổ tức cho các tổ chức làm đúng. Nhiều công ty đang thử nghiệm Web3, một số đã đạt được những thành công lớn, một số công ty nổi tiếng lại nhận thấy rằng họ (hoặc khách hàng của họ) không thích nó. Tất nhiên, hầu hết mọi người thậm chí không thực sự biết Web3 là gì: Trong một cuộc thăm dò ý kiến trên LinkedIn vào tháng 3 năm 2022, gần 70% nói rằng họ không biết thuật ngữ này có nghĩa là gì.

Chào mừng bạn đến với thế giới khó hiểu, tranh cãi, thú vị, không tưởng, đầy rẫy lừa đảo, thảm họa, dân chủ hóa, (có thể) phi tập trung của Web3. Đây là những gì bạn cần biết.

Từ Web1 đến Web3

Khi mới bắt đầu có internet, dây và máy chủ cho phép máy tính và những người online nói chuyện với nhau. ARPANET của chính phủ Hoa Kỳ đã gửi thông điệp đầu tiên vào năm 1969, nhưng web như chúng ta biết ngày nay chỉ xuất hiện cho đến năm 1991, khi HTML và URL giúp người dùng có thể điều hướng giữa các trang tĩnh. Nó được định nghĩa là web chỉ-đọc hoặc Web1.

Vào đầu những năm 2000, mọi thứ bắt đầu thay đổi. Internet đã trở nên tương tác hơn; đó là thời đại của nội dung do người dùng tạo, được gọi là web đọc-ghi. Phương tiện truyền thông xã hội là một tính năng nổi bật của Web2 (hoặc Web 2.0), và Facebook, Twitter, Tumblr đã tạo ra định nghĩa trải nghiệm trực tuyến. YouTube, Wikipedia và Google, cùng với khả năng cho phép bình luận trên nội dung, đã mở rộng khả năng xem, học, tìm kiếm và giao tiếp của chúng ta.

Kỷ nguyên Web2 cũng là một thời kỳ tập trung hóa. Hiệu ứng mạng và tính kinh tế theo quy mô đã tạo ra sự phân hóa và xuất hiện người dẫn đầu ngành, các công ty này đã mang về tài sản đáng kinh ngạc cho chính họ và các cổ đông bằng cách thu thập dữ liệu của người dùng và bán các quảng cáo được nhắm mục tiêu chống lại nó. Điều này đã cho phép các dịch vụ được cung cấp “miễn phí”, mặc dù người dùng ban đầu không hiểu ý nghĩa của món hời đó. Web2 cũng tạo ra những cách kiếm tiền mới, điển hình như công việc của người ảnh hưởng (influencer) nhờ vào xu hướng kinh tế chia sẻ.

Có rất nhiều bất cập trong hệ thống hiện tại: Các công ty theo cơ chế quyền lực tập trung hoặc gần như độc quyền thường không sử dụng Web2, những người tiêu dùng đang nhận ra rằng họ chính là món hàng của nó, và ngày càng trở nên gay gắt với việc nhường quyền kiểm soát dữ liệu cá nhân, bên cạnh đó, có thể nền kinh tế nhắm mục tiêu quảng cáo là một bong bóng dễ vỡ không thực sự thúc đẩy các nhà quảng cáo. Khi web ngày càng phát triển, tập trung và trở thành công ty, nhiều người bắt đầu tự hỏi liệu có một tương lai tốt đẹp hơn ngoài kia hay không.

Điều này đưa chúng ta đến với Web3. Những người ủng hộ khẳng định nó như một bản cập nhật thông minh hơn, sẽ khắc phục các vấn đề và những sai sót của Web2.

• Về quyền riêng tư: Ví mã hóa sẽ bảo vệ danh tính của bạn trên trực tuyến.
• Về kiểm duyệt: Cơ sở dữ liệu phi tập trung lưu trữ mọi thứ một cách bất biến và minh bạch, ngăn người kiểm duyệt xâm nhập để xóa nội dung vi phạm.
• Tập trung hóa: Bạn được quyền tham gia vote để đóng góp trong việc đưa ra quyết định của các nền tảng mà bạn sử dụng. Khi đó, bạn sẽ nhận được quyền lợi xứng đáng – bạn không phải là sản phẩm, bạn là chủ sở hữu. Đây là tầm nhìn của web đọc-ghi-sở hữu.

Web3 là gì?

Hạt giống ý tưởng cho sự ra đời của Web3 đã được nảy mầm từ năm 1991, khi các nhà khoa học W. Scott Stornetta và Stuart Haber khởi chạy blockchain đầu tiên – một dự án đánh dấu cột mốc cho các tài liệu kỹ thuật số. Nhưng ý tưởng này đã không thực sự bén rễ cho đến năm 2009, khi Bitcoin được tung ra sau cuộc khủng hoảng tài chính bởi nhà phát minh Satoshi Nakamoto. Nguyên lý vận hành của Bitcoin và blockchain của nó như sau: Quyền sở hữu tiền điện tử được theo dõi trên một sổ cái chia sẻ công khai và khi một người dùng muốn chuyển khoản, “thợ đào” sẽ xử lý giao dịch bằng cách giải một bài toán phức tạp, thêm một block dữ liệu mới vào chuỗi và kiếm bitcoin mới.

Trong khi chuỗi Bitcoin chỉ được sử dụng cho tiền tệ, các blockchain mới hơn cung cấp nhiều lựa chọn hơn. Ethereum, được ra mắt vào năm 2015, vừa là một loại tiền điện tử vừa là một nền tảng có thể được sử dụng để xây dựng các dự án blockchain và tiền điện tử khác. Gavin Wood, một trong những người đồng sáng lập của nó, đã mô tả Ethereum là “một máy tính cho toàn bộ hành tinh”, với sức mạnh tính toán được phân phối trên toàn cầu và không bị kiểm soát. Giờ đây, sau hơn một thập kỷ, những người ủng hộ web dựa trên blockchain đang tuyên bố rằng một kỷ nguyên mới – Web3 – đã bắt đầu.

Nói một cách đơn giản, Web3 là một phần mở rộng của tiền điện tử, sử dụng blockchain theo những cách mới để đạt được mục đích mới. Một blockchain có thể lưu trữ số lượng mã thông báo trong ví, các điều khoản của hợp đồng tự thực hiện, hoặc đoạn mã cho một ứng dụng phi tập trung (dApp).

Không phải tất cả các blockchains đều hoạt động theo cùng một cách, nhưng nhìn chung, tiền xu được sử dụng làm động lực cho các thợ đào xử lý giao dịch. Trên các chuỗi PoW (proof of work, tạm dịch: bằng chứng công việc, là một cơ chế để ngăn chặn chi tiêu kép. Hầu hết các tiền mã hóa sử dụng nó như là thuật toán đồng thuận để bảo mật cho sổ cái của tiền mã hóa) như Bitcoin, việc giải quyết các vấn đề toán học phức tạp cần thiết để xử lý các giao dịch sẽ tiêu tốn nhiều năng lượng. Trên chuỗi PoS (proof of stake, tạm dịch: bằng chứng cổ phần, là một cơ chế đồng thuận tiền điện tử để xử lý các giao dịch và tạo các khối mới trong một chuỗi khối), dù xuất hiện sau nhưng ngày càng phổ biến, việc xử lý giao dịch chỉ cần yêu cầu người xác minh có cổ phần trong chuỗi đồng ý rằng giao dịch là hợp pháp – một quy trình hiệu quả hơn. Trong cả hai trường hợp, dữ liệu giao dịch là công khai, mặc dù ví của người dùng chỉ được xác thực bằng một địa chỉ được tạo bằng mật mã. Blockchains là “chỉ ghi”, có nghĩa là bạn có thể thêm dữ liệu vào nhưng không thể xóa nó.

Web3 và tiền điện tử chạy trên những blockchain “không được phép”, không có quyền kiểm soát tập trung và không yêu cầu người dùng tin tưởng – hoặc thậm chí biết bất cứ điều gì về những người dùng khác. Đây là những gì mà mọi người thường nói về blockchain. Chris Dixon, một đối tác của công ty đầu tư mạo hiểm a16z và là một trong những nhà đầu tư và ủng hộ hàng đầu của Web3, cho biết: “Web3 là mạng thuộc sở hữu của người xây dựng và người dùng, được tổ chức bằng các mã thông báo. Đây là một vấn đề lớn vì nó thay đổi động lực cơ bản của web ngày nay, trong đó các công ty thu hút người dùng qua từng bit dữ liệu. Dixon cho biết, token và quyền sở hữu chung đã khắc phục “vấn đề cốt lõi của các mạng tập trung, nơi giá trị được tích lũy bởi một công ty và cuối cùng công ty phải chống lại người dùng và đối tác của chính mình”.

Vào năm 2014, Ethereum’s Wood đã đăng trên blog về nêu lên quan điểm cá nhân về kỷ nguyên mới như sau: “Web3 là sự “tái tưởng tượng những thứ mà chúng ta đã thao tác trên web, nhưng với một mô hình khác về sự tương tác giữa các bên”. Những thông tin mà chúng tôi giả định công khai sẽ được công bố. Thông tin đã được đồng ý sẽ đặt trên một sổ cái đồng thuận. Và thông tin mà chúng tôi cho là riêng tư, sẽ được giữ bí mật và không bao giờ tiết lộ”. Với tầm nhìn này, tất cả thông tin liên lạc đều được mã hóa và ẩn danh. “Nói tóm lại, chúng tôi thiết kế hệ thống để thực thi một cách toán học các giả định trước đó của chúng tôi, vì không có chính phủ hoặc tổ chức nào có thể đáng tin cậy hoàn toàn”.

Ý tưởng đã phát triển kể từ đó và các trường hợp sử dụng mới bắt đầu xuất hiện. Dịch vụ phát trực tiếp (streaming) Web3 Sound.xyz hứa hẹn một chính sách tốt hơn cho các nghệ sĩ. Các trò chơi dựa trên blockchain, như Pokémon-esque Axie Infinity cho phép người dùng kiếm tiền khi chơi. Cái gọi là “stablecoin”, có giá trị được gắn với đồng đô la, đồng euro hoặc một số tham chiếu bên ngoài khác, đã được coi là nâng cấp cho hệ thống tài chính toàn cầu. Và tiền điện tử đã đạt được sức hút như một giải pháp cho các khoản thanh toán xuyên biên giới, đặc biệt là cho người dùng trong môi trường biến động.

Dixon nói rằng: “Blockchain là một loại máy tính mới. Giống như việc mất nhiều năm để hiểu được mức độ mà PC và điện thoại thông minh đã thay đổi cách chúng ta sử dụng công nghệ, blockchain đã được ấp ủ trong một giai đoạn rất dài. Hiện tại anh ấy cho biết, “Tôi nghĩ chúng ta có thể đang ở trong thời kỳ hoàng kim của Web3, nơi mà tất cả các doanh nhân đang bước vào.” Mặc dù hiện tại các thẻ giá như Beeple cũng đã bắt đầu thu hút được nhiều sự chú ý, nhưng câu chuyện vẫn còn nhiều điều hơn thế. “Phần lớn những gì tôi đang thấy là những thứ có giá trị nhỏ hơn nhiều so với giá trị thật sự của nó trong cộng đồng”, giống như Sound.xyz. Trong khi quy mô là thước đo quan trọng của một công ty Web2, thì mức độ tương tác là một chỉ báo quyết định sự thành công tuyệt vời hơn cả trong Web3.

Dixon đang đặt cược lớn vào tương lai này. Anh và a16z bắt đầu đổ tiền vào không gian từ năm 2013 và đầu tư 2,2 tỷ USD vào các công ty Web3 vào năm ngoái. Anh ấy đang tìm cách tăng gấp đôi con số đó trong năm 2022. Số lượng các nhà phát triển tích cực làm việc trên mã Web3 tăng gần gấp đôi vào năm 2021, lên khoảng 18.000 – đây không phải là con số quá lớn nếu xét trên quy mô toàn cầu, nhưng vẫn đáng chú ý. Có lẽ điều quan trọng nhất là các dự án Web3 đã trở thành một phần của xu hướng phát triển và tạo được tiếng vang.

Nhưng các công ty khởi nghiệp nổi tiếng và mục đích thử nghiệm như Theranos và WeWork cũng nhắc nhở rằng, việc gây được tiếng vang không phải là tất cả. Vậy điều gì xảy ra tiếp theo? Và bạn nên đề phòng điều gì?

Web3 có thể có ý nghĩa gì đối với các công ty

Web3 sẽ có một số điểm khác biệt chính so với Web2: Người dùng sẽ không cần đăng nhập  cho từng trang web mà họ truy cập, mà thay vào đó sẽ sử dụng tính năng nhận diện (có thể là ví điện tử) lưu trữ thông tin. Họ sẽ có nhiều quyền kiểm soát hơn đối với các trang web truy cập, khi họ kiếm được hoặc mua các token, điều đó cho phép họ có quyền bỏ phiếu trong các quyết định hoặc mở khóa chức năng.

Vẫn chưa rõ liệu sản phẩm có phù hợp với quảng cáo hay không. Những dự đoán về tương lai phát triển của Web3 vẫn chỉ là phỏng đoán, nhưng một số dự án đã phát triển khá lớn. Bored Ape Yatch Club (BAYC), NBA Top Shot và Dapper Labs đã xây dựng thành công các cộng đồng NFT. Các ngân hàng hối đoái như Coinbase (để mua, bán và lưu trữ tiền điện tử) và OpenSea (thị trường kỹ thuật số lớn nhất cho các bộ sưu tập tiền điện tử và NFT) đã tạo ra Web3 on-ramps cho những người có ít hoặc không có kiến ​​thức kỹ thuật.

Trong khi các công ty như Microsoft, Overstock và PayPal đã chấp nhận tiền điện tử trong nhiều năm, thì NFTs đac bắt đầu đã trở nên phổ biến gần đây, và cũng là cách mà các thương hiệu hiện đang thử nghiệm với Web3. Nói một cách thực tế, NFT là sự kết hợp giữa chứng thư, chứng chỉ xác thực và thẻ thành viên. Nó có thể trao “quyền sở hữu” sản phẩm kỹ thuật số (thông thường, quyền sở hữu được ghi lại trên blockchain và một liên kết trỏ đến một hình ảnh ở đâu đó) hoặc quyền truy cập vào một nhóm. NFT có thể hoạt động ở quy mô nhỏ hơn so với coins vì chúng tạo ra hệ sinh thái của riêng mình và không yêu cầu gì hơn ngoài một cộng đồng những người tìm thấy giá trị trong dự án. Ví dụ, thẻ bóng chày chỉ có giá trị đối với một số nhà sưu tập nhất định, nhưng nhóm đó thực sự tin tưởng vào giá trị của chúng.

Hầu hết các bước đột phá thành công của các công ty truyền thống bước vào Web3 là những công ty tạo ra cộng đồng hoặc kết nối với những công ty hiện có. Hãy xem xét NBA: Top Shot là một trong những dự án NFT đầu tiên từ một thương hiệu kế thừa và nó mang đến cho người hâm mộ cơ hội mua và giao dịch các clip, được gọi là “khoảnh khắc” (ví dụ: LeBron James), có chức năng giống như thẻ giao dịch. Nó thành công vì nó tạo ra một loại không gian cộng đồng mới cho người hâm mộ, nhiều người trong số họ có thể đã thu thập thẻ bóng rổ. Các thương hiệu dẫn đầu khác, chẳng hạn như Nike, Adidas và Under Armour, tương tự đã thêm kỹ thuật số vào cộng đồng sưu tập hiện có của họ. Cả ba công ty đều cung cấp NFT có thể được sử dụng trong thế giới ảo – ví dụ: cho phép chủ sở hữu thiết lập hình đại diện – hoặc cấp quyền đối với các sản phẩm hoặc thời trang dạo phố độc quyền trong thế giới thực. Adidas đã bán được số NFT trị giá 23 triệu USD trong vòng chưa đầy một ngày và ngay lập tức tạo ra một thị trường bán lại trên OpenSea, giống như những gì bạn có thể thấy sau một đợt giảm giới hạn giày mới. Tương tự, tạp chí Time đã khởi động một dự án NFT nhằm xây dựng một cộng đồng trực tuyến nâng cao tính lịch sử sâu sắc của ấn phẩm.

Bored Ape Yacht Club (BAYC) là câu chuyện thành công lớn nhất của một dự án NFT chính thống. Kết hợp giữa quảng cáo và tính độc quyền, BAYC cho phép tham gia vào các bữa tiệc ngoài đời thực và không gian trực tuyến, cùng với việc sử dụng hình ảnh của loài vượn để củng cố thêm thương hiệu. Một con vượn NFT đưa chủ sở hữu vào một câu lạc bộ riêng, theo cả nghĩa bóng và nghĩa đen.

Một bài học được rút ra là on-ramps thì quan trọng, nhưng càng ít thì cộng đồng càng tăng tính cam kết hơn. Kiếm một ví tiền điện tử không khó, nhưng đó chỉ là một bước bổ sung. Vì vậy, Top Shot không yêu cầu ví điện tử – người dùng có thể chỉ cần dùng thẻ tín dụng, điều này đã giúp nó thu hút được những người dùng quan tâm mới sử dụng NFT. BAYC là một sở thích kỳ lạ, nhưng khi nó thành công, nó đã trở thành chất xúc tác để mọi người tạo ví và thúc đẩy sự quan tâm đến OpenSea.

Một số công ty đã có kinh nghiệm hơn với các dự án NFT và các tính năng crytpo. Ví dụ: khi Jason Citron – Giám đốc điều hành của Discord, một nền tảng giao tiếp bằng giọng nói, video và văn bản, giới thiệu một tính năng có thể kết nối ứng dụng với ví tiền điện tử, người dùng Discord đã bỏ qua, khiến anh ta phải giải thích rằng công ty “hiện tại không có kế hoạch” để ra mắt chính sách bắt buộc. Thương hiệu đồ lót MeUndies và chi nhánh tại Vương quốc Anh của Quỹ Động vật Hoang dã Thế giới đều nhanh chóng rút khỏi dự án NFT sau phản ứng dữ dội của khách hàng vì tức giận về lượng khí thải carbon lớn của họ. Ngay cả những câu chuyện thành công cũng có những rắc rối. Nike đang đấu tranh để loại bỏ các NFT trái phép, hay OpenSea đau đầu vì có đầy rẫy những sản phẩm đạo nhái và bắt chước. Nếu cho rằng blockchain là bất biến, điều này đang đặt ra những câu hỏi pháp lý và không rõ các công ty sẽ xử lý vấn đề này như thế nào. Hơn nữa, có bằng chứng gần đây cho thấy thị trường NFT đang hoàn toàn đình trệ.

Các công ty đang xem xét bước vào không gian này nên lưu ý rằng: Web3 đang phân cực và không có gì đảm bảo. Giữa nhiều điểm bất đồng, đang có sự phân chia 2 trường phái là những người tin vào tương lai phát triển của Web3 và những người chỉ trích khi nhận thấy các vấn đề hiện tại.

Lỗi hệ thống: Vấn đề bất cập của Web3

Những ngày đầu của công nghệ là một khoảng thời gian khó khăn. Với những người suy nghĩ tích cực, khả năng là vô tận và cần phải tập trung vào những gì nó có thể làm hoặc sẽ làm. Các cuộc diễn thuyết của Twitter và Facebook nếu không được kiểm soát sẽ tạo ra chế độ dân chủ trên toàn thế giới. Khi độ uy tín (và khả năng sinh lời) của Web3 biến đổi, điều quan trọng là phải xem xét điều sai trái gì có thể xảy ra và nhận ra điều gì đã xảy ra.

Sự thiếu chắc chắn dẫn đến nhiều suy đoán

Những người hoài nghi cho rằng đối với tất cả những lời ngụy biện về dân chủ hóa, cơ hội sở hữu và xây dựng khối tài sản lớn, Web3 chẳng khác gì một nền kinh tế đầu cơ khổng lồ, hầu hết sẽ khiến một số người vốn đã giàu thậm chí còn giàu hơn. Có thể dễ dàng hiểu tại sao lập luận này có ý nghĩa. 0,01% người nắm giữ bitcoin hàng đầu sở hữu 27% nguồn cung. Giao dịch rửa hoặc bán tài sản cho chính mình và thao túng thị trường đã được báo cáo ở cả thị trường tiền điện tử và NFT, làm tăng giá trị ảo và cho phép chủ sở hữu kiếm tiền thông qua các giao dịch giả mạo. Trong một cuộc phỏng vấn trên podcast The Dig, các phóng viên Edward Ongweso Jr. và Jacob Silverman đã mô tả toàn bộ hệ thống như một sự chuyển dịch giàu có lên cao. Viết trên tờ The Atlantic, nhà đầu tư Rex Woodbury đã gọi Web3 là “tài chính hóa mọi thứ” (không phải theo cách tốt). Ở cấp độ chi tiết hơn, Molly White, một kỹ sư phần mềm, đã tạo ra Web3 Is Going Just Great, nơi cô theo dõi nhiều vụ hack, lừa đảo và vụ khủng hoảng trong thế giới Web3, nhấn mạnh những cạm bẫy không được kiểm soát tại Wild West.

Bản chất không thể đoán trước, mang tính đầu cơ của thị trường có thể là một tính năng, không phải lỗi. Theo nhà công nghệ David Rosenthal, ông suy đoán về tiền điện tử là động cơ thúc đẩy Web3 – và nó không thể hoạt động nếu không có tiền điện tử. “Một blockchain mở (permissionless blockchain, loại blockchain không cần cấp phép, không có cơ quan quản lý trung ương, các thành viên không cần quyền truy cập để tham gia nền tảng hoặc cộng đồng, người dùng có thể ẩn danh khi sử dụng) cần tiền số để hoạt động, và tiền số thì lại cần giao dịch chuyển đổi để hoạt động”  – ông nói trong một cuộc trao đổi tại Stanford vào đầu năm 2022. Về cơ bản, ông đang mô tả một kế hoạch kim tự tháp: Blockchain cần cung cấp cho mọi người thứ gì đó để đổi lấy volunteering computing (một loại máy tính phân tán, trong đó chủ sở hữu máy tính có thể đóng góp tài nguyên máy tính dự phòng của họ (khả năng xử lý, lưu trữ và kết nối Internet) cho một hoặc nhiều dự án nghiên cứu), và tiền điện tử sẽ đảm nhận vai trò đó – nhưng hệ thống chỉ hoạt động nếu những người khác sẵn sàng mua chúng và tin rằng chúng sẽ có giá trị hơn trong tương lai. Stephen Diehl, một nhà công nghệ và nhà phê bình của Web3, đã bác bỏ một cách hoa mỹ blockchain là “on trick pony (ngựa con một mánh) mà ứng dụng duy nhất của nó là tạo ra các kế hoạch đầu tư tiền điện tử chống kiểm duyệt, một phát minh có tác động tiêu cực và khả năng gây hại vượt trội hơn nhiều so với bất kỳ mục đích sử dụng nào”.

Công nghệ không thực tế (và đắt tiền)

Có rất nhiều câu hỏi về việc liệu Web3 – hay blockchain, có thực sự mang ý nghĩa là công nghệ sẽ mở ra kỷ nguyên tiếp theo của web hay không. Grady Booch, trưởng khoa học kỹ thuật phần mềm tại IBM Research cho biết: “Cho dù bạn có đồng ý với triết lý / kinh tế học đằng sau tiền điện tử hay không, thì chúng – nói một cách đơn giản – là một thảm họa kiến ​​trúc phần mềm trong quá trình tạo ra”. Tất cả công nghệ đều đi kèm với sự đánh đổi, và cái giá phải trả của một hệ thống “không tin cậy” là nó rất kém hiệu quả, chỉ có khả năng xử lý một vài giao dịch mỗi phút – lượng dữ liệu rất nhỏ so với một hệ thống tập trung chẳng hạn như Dịch vụ web của Amazon – Booch giải thích trong một cuộc trò chuyện trên Twitter Spaces. Phân quyền làm cho công nghệ trở nên phức tạp và “khó chơi” hơn đối với người dùng cơ bản.

Mặc dù có thể khắc phục điều này bằng cách thêm các lớp mới có thể tăng tốc độ mọi thứ, nhưng làm như vậy sẽ khiến toàn bộ hệ thống bị kiểm soát hơn, điều này làm mất đi mục đích. Moxie Marlinspike, người sáng lập ứng dụng nhắn tin mã hóa Signal cho rằng: “Một khi hệ sinh thái phân tán tập trung xung quanh một nền tảng cho thuận tiện, nó sẽ trở thành điều tồi tệ nhất trong cả hai việc: kiểm soát tập trung, nhưng vẫn được phân tán cho đến thời điểm sụp đổ”.

Hiện tại, tính kém hiệu quả của blockchain đã phải trả giá, theo đúng nghĩa đen. Chi phí giao dịch trên Bitcoin và Ethereum có thể dao động ở bất kỳ đâu từ vài USD đến hàng trăm USD. Lưu trữ một megabyte dữ liệu trên sổ cái phân tán blockchain có thể tốn hàng nghìn, thậm chí hàng chục nghìn USD. Đó là lý do tại sao NFT bạn đã mua có thể không thực sự nằm trên blockchain. Mã trên chuỗi cho biết quyền sở hữu của bạn bao gồm một địa chỉ, trỏ đến nơi hình ảnh được lưu trữ. Điều này có thể và đã gây ra sự cố, bao gồm cả giao dịch mua của bạn biến mất nếu máy chủ mà nó thực sự tồn tại bị trục trặc.

Lỗ hổng quấy rối và lạm dụng

Nó quả thật đã tiềm ẩn những hậu quả khôn lường. Molly White viết: “Trong khi những người ủng hộ blockchain nói về một ‘tương lai của web’ dựa trên sổ cái công khai, tính ẩn danh và tính bất biến, thì những người trong chúng ta đã từng bị quấy rối trực tuyến nhìn vào kinh hãi vì các dấu hiệu rõ ràng cho hành vi quấy rối và lạm dụng bị bỏ qua, nếu nó được xem giống như tính năng vậy”. Mặc dù về mặt lý thuyết, các ví tiền điện tử cung cấp tính năng ẩn danh, nhưng thực tế các giao dịch là công khai, có nghĩa là chúng có thể được truy nguyên từ các cá nhân (FBI khá giỏi trong việc này, đó là lý do tại sao tiền điện tử không phù hợp với các doanh nghiệp tội phạm). “Hãy tưởng tượng nếu, khi bạn sử dụng Venmo (một loại ví điện tử kiêm mạng xã hội) trên Tinder cho một nửa bữa ăn của bạn, giờ đây họ có thể thấy mọi giao dịch khác của bạn trước đó, bác sĩ trị liệu của bạn và cửa hàng bên cạnh nhà bạn. Nếu nó rơi vào tay của một đối thủ hoặc một kẻ theo dõi có thể nguy hiểm đến tính mạng.

Tính bất biến của blockchain cũng có nghĩa là dữ liệu không thể bị gỡ xuống. Không có cách nào để xóa bất cứ thứ gì. Tính bất biến cũng có thể giải thích các vấn đề lớn đối với Web3 ở một số nơi, chẳng hạn như Châu Âu, nơi Quy định chung về bảo vệ dữ liệu (GDPR) quy định quyền xóa dữ liệu cá nhân.

Đe dọa đối với môi trường

Tác động môi trường của Web3 là rất lớn và gây tổn hại sâu sắc. Nó có thể được chia thành hai loại: sử dụng năng lượng và chất thải công nghệ, cả hai đều là sản phẩm của khai thác mỏ. Việc vận hành một mạng lưới phụ thuộc vào các siêu máy tính cạnh tranh để giải các phương trình phức tạp mỗi khi bạn muốn lưu dữ liệu trên một blockchain sẽ tốn rất nhiều năng lượng. Nó cũng tạo ra chất thải điện tử: Theo Rosenthal, Bitcoin tạo ra một mức thải điện tử trung bình trên mỗi giao dịch kinh tế bằng một chiếc Macbook Air, khi các thợ đào xoay vòng qua số lượng phần cứng ngắn hạn của máy tính.

Nghiên cứu mà ông dựa trên tuyên bố của Alex de Vries và Christian Stoll, đã phát hiện ra rằng lượng rác thải điện tử do Bitcoin tạo ra hàng năm có thể so sánh với lượng rác thải do một quốc gia có quy mô sản xuất như Hà Lan.

Khó có thể nói được liệu những vấn đề này sẽ được giải quyết như thế nào, một phần vì vẫn chưa rõ liệu Web3 có thực sự bắt kịp hay không. Nhà bình luận công nghệ Evgeny Morozov cho biết Blockchain là một công nghệ tìm kiếm mục đích sử dụng thực sự. “Mô hình kinh doanh của hầu hết các dự án kinh doanh Web3 đều mang tính chất tự tham chiếu, làm giảm niềm tin của mọi người vào sự chuyển đổi không thể tránh khỏi từ Web 2.0 sang Web3”. Tim O’Reilly, người đã đặt ra “Web 2.0” để mô tả nền tảng web của những năm đầu 2000, tuyên bố rằng chúng ta đang trong thời kỳ bùng nổ đầu tư gợi nhớ đến kỷ nguyên dot-com trước khi chạm đáy. Ông nói: “Web 2.0 không phải là số phiên bản, nó là phiên bản thứ hai của web sau sự sụp đổ của dot-com. “Tôi không nghĩ rằng chúng ta sẽ có thể gọi Web3 là ‘Web3’ cho đến sau vụ phá sản tiền điện tử. Bởi vì chỉ khi đó, chúng ta mới biết được những gì còn vướng mắc xung quanh.”

Nếu điều đó là đúng, thì sự đổi mới sẽ phải trả giá đáng kể. Như Hilary Allen, một giáo sư luật của Đại học Mỹ, người nghiên cứu về cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, đã chỉ ra, hệ thống giờ đây “phản chiếu và phóng đại những yếu kém trong những đổi mới của ngân hàng dẫn đến cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008”. Nếu bong bóng Web3 vỡ, nó có thể khiến nhiều người phá sản.

Tương lai của Web3

Vậy, chính xác thì Web3 đang hướng đến đâu? Người đồng sáng lập Ethereum Vitalik Buterin đã bày tỏ lo ngại về hướng sáng tạo của mình nhưng vẫn tiếp tục lạc quan. Trong một phản hồi với Marlinspike trên trang Ethereum Reddit, anh thừa nhận rằng người sáng lập Signal đã đưa ra “một lời bình phẩm chính xác về tình trạng hiện tại của hệ sinh thái” này nhưng vẫn khẳng định rằng web phi tập trung đang bắt kịp khá nhanh. Công việc hiện tại là tạo thư viện mã sẽ sớm giúp các nhà phát triển khác bắt đầu làm việc trên các dự án Web3 dễ dàng hơn. “Tôi nghĩ rằng thế giới blockchain phi tập trung được xác thực đúng cách đang đến và gần hơn nhiều người nghĩ.”

Đầu tiên, PoW – hệ thống thiết kế không hiệu quả mà Bitcoin và Ethereum đang chạy – đang không còn thịnh hành. Thay vì khai thác, sử dụng nhiều năng lượng, việc xác thực ngày càng tăng đến từ việc người dùng mua (sở hữu cổ phần) để phê duyệt giao dịch. Ethereum ước tính rằng bản cập nhật PoS sẽ cắt giảm 99,95% mức sử dụng năng lượng, đồng thời làm cho nền tảng nhanh hơn và hiệu quả hơn. Solana, một blockchain mới hơn sử dụng PoS và  PoH (Proof of History), một cơ chế dựa trên thời gian, có thể xử lý 65.000 giao dịch mỗi giây (so với tốc độ hiện tại của Ethereum là khoảng 15 giao dịch mỗi giây và của Bitcoin là 7) và sử dụng nhiều năng lượng khoảng gấp hai lần tìm kiếm trên Google – mức tiêu thụ mà nó cần bù đắp lượng carbon.

Một số công ty đang áp dụng cách tiếp cận kết hợp với blockchain, mang lại những lợi ích không ràng buộc. “Có rất nhiều kiến ​​trúc mới thực sự thú vị, đưa một số thứ nhất định vào blockchain. Ví dụ, một mạng xã hội có thể ghi lại những người theo dõi bạn và những người bạn theo dõi trên blockchain, nhưng không ghi lại các bài đăng của bạn, cung cấp cho bạn tùy chọn xóa chúng.”

Các mô hình kết hợp cũng có thể giúp các công ty giải quyết GDPR và các quy định khác. “Để tuân thủ quyền xóa”, Cindy Compert, Maurizio Luinetti và Bertrand Portier giải thích trong white-paper của IBM, “dữ liệu cá nhân nên được giữ kín với blockchain thông qua kho dữ liệu off-chain, chỉ cần bản ghi lại nó tiếp xúc với chuỗi (cryptographic hash)”. Bằng cách đó, dữ liệu cá nhân có thể bị xóa theo GDPR mà không ảnh hưởng đến chuỗi.

Dù tốt hơn hay tệ hơn, các nguyên tắc dần sẽ được lập ra và nó sẽ xác định chương tiếp theo của Web3. Trung Quốc đã cấm hoàn toàn tiền điện tử, cùng với Algeria, Bangladesh, Ai Cập, Iraq, Morocco, Oman, Qatar và Tunisia. Châu Âu đang xem xét các quy định về môi trường sẽ hạn chế hoặc cấm các blockchain PoW. Tại Hoa Kỳ, chính quyền Biden đã ban hành một lệnh hành pháp vào tháng 3 chỉ đạo chính phủ liên bang xem xét điều chỉnh tiền điện tử.

Với rất nhiều Web3 vẫn đang được “mổ xẻ”, nó vẫn là một trò cá cược có cả phần thưởng và rủi ro cao. Một số công ty và lĩnh vực nhất định có nhiều động lực hơn những công ty khác để thử vận ​​may của họ, đặc biệt là những công ty đã bị bỏ lại trong các kỷ nguyên trước đó của web. Không phải ngẫu nhiên mà một công ty truyền thông như Time lại quan tâm đến các cơ hội của Web3 sau khi Web2 loại bỏ mô hình kinh doanh của mình. Các tổ chức khác – như Nike và NBA, vốn đã có kinh nghiệm về số lần giảm giá và thời điểm hàng hóa hạn chế – có thể đơn giản nhận thấy rằng mô hình kinh doanh của họ rất phù hợp. Các doanh nghiệp khác sẽ không có một con đường rõ ràng.

Những tuyên bố cao vút xung quanh Web3 – rằng nó sẽ tiếp quản internet, nâng cấp hệ thống tài chính, phân phối lại của cải và làm cho web dân chủ trở lại – nên bị coi là muối bỏ bể. Chúng tôi đã nghe tất cả những điều này trước đây và chúng tôi đã thấy câu chuyện trước đây của Web3 diễn ra như thế nào. Nhưng điều đó không có nghĩa là nó nên được xóa bỏ hoàn toàn. Có thể nó bùng nổ, có thể nó sụp đổ, nhưng chúng ta sẽ sống với một số hình thức của nó theo cách nào đó. Phiên bản và cách công ty của bạn phản hồi có thể xác định tương lai của nền kinh tế kỹ thuật số và cuộc sống trực tuyến cho kỷ nguyên internet tiếp theo. Chúng ta vẫn chưa thể đưa ra một nhận định chính xác, hãy chờ trong tương lai vì không có thể là không thể xảy ra!

Metta Marketing
Chuyên gia tư vấn chiến lược thương hiệu hàng đầu